İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı Uyarınca İşçiyi Gözetme Borcu ve Yükümlülükleri

Av. Ahmethan Özkan
2 Nis
3 dakikada okunur

İşverenin İşçiyi Gözetme Borcu (Temel Yükümlülük)

İşverenin işçiyi gözetme borcu, hem iş hukuku hem de sosyal devlet anlayışı açısından büyük öneme sahiptir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile bu yükümlülük detaylı şekilde düzenlenmiş, uygulamada da idari, hukuki ve cezai sonuçlarla desteklenmiştir.

Türk Borçlar Kanunu'nun 417. maddesi, işverenin işçiyi gözetme borcunu açıkça düzenlemektedir. Buna göre, işveren işçisinin kişiliğini korumak, ona saygı göstermek ve iş sağlığı ile güvenliğini sağlamakla yükümlüdür.

Borçlar Hukuku’ndan kaynaklanan gözetme borcu, işverenin işçiyi bedensel ve ruhsal bütünlüğü açısından koruma yükümlülüğünü ifade eder. Bu yükümlülük çerçevesinde işverenin İSG mevzuatı uyarınca:

İşyerinde iş kaynaklı riskleri önceden değerlendirmesi

6331 s. Kanun m.10; Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği m.5-12

Risk değerlendirmesi, işyerinde var olan tehlikeleri tanımlamak, analiz etmek, derecelendirmek ve önlem almak için yapılan sistematik bir çalışmadır. Her işveren, işin niteliğine uygun biçimde bu çalışmayı yapmakla yükümlüdür. Yeni bir makine, proses, işyeri değişikliği veya kaza sonrası güncelleme zorunludur.

İşçilere uygun çalışma ortamı ve ekipmanı sağlaması

6331 s. Kanun m.4/1-ç; İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği m.7-9

İşveren, güvenli ekipman kullanımı, makinelerin uygunluğu, ergonomik düzenleme, aydınlatma, havalandırma, sıcaklık ve temizlik gibi faktörleri gözeterek işyerini sağlıklı koşullarda tutmakla yükümlüdür. Ayrıca periyodik kontroller ve bakım da yapılmalıdır

İşçilere eğitim ve bilgilendirme yapması

6331 s. Kanun m.17; Çalışanların İSG Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik m.5-10

Eğitimler, çalışanların sağlık ve güvenliğini koruyacak bilgi ve beceriyi kazanmaları için düzenlenir. Eğitim konuları işin riskine uygun belirlenmeli, her yeni işe girişte, iş değişikliğinde ve periyodik olarak tekrar edilmelidir.

Sağlık gözetimi sunması

6331 s. Kanun m.15; İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Yönetmeliği m.9-14

Sağlık gözetimi; çalışanların işe giriş muayenelerini, belirli aralıklarla yapılması gereken periyodik kontrollerini ve özel risk grubunda yer alanlar için öngörülen ilave sağlık muayenelerini kapsayacak şekilde ayrı ayrı ve sistemli olarak yürütülmelidir.

Acil durumlara hazırlıklı olması

6331 s. Kanun m.11; İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik m.7-12

Yangın, doğal afet, kimyasal sızıntı gibi durumlara yönelik acil durum planı hazırlanmalı, ekipler kurulmalı ve yılda en az bir kez tatbikat yapılmalıdır (m.13). Tahliye yolları, acil çıkışlar ve ilkyardım olanakları sürekli işler durumda tutulmalıdır.

Uzman personel görevlendirmesi

6331 s. Kanun m.6; İSG Profesyonelleri Yönetmeliği m.5-12

İş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve gerekirse diğer sağlık personeli, işyerinin tehlike sınıfına ve çalışan sayısına göre belirlenen sürelerde görevlendirilmelidir. Bu personel, mevzuata uygun eğitim almış ve Bakanlıkça yetkilendirilmiş olmalıdır.

gerekmektedir.

2. Gözetme Borcunun İhlalinin Hukuki Sonuçları

İşverenin gözetme borcunu ihlal etmesi, yalnızca iş kazası meydana gelmesi hâlinde değil; risk değerlendirmesi yapılmaması, sağlık gözetimi eksikliği, uygun ekipman sağlanmaması gibi yükümlülüklerin herhangi birinin yerine getirilmemesi durumunda da çok yönlü hukuki sorumluluk doğurur. Bu sonuçlar aşağıdaki başlıklar altında değerlendirilebilir:

İşçinin haklı nedenle iş sözleşmesini feshetme hakkı: 4857 sayılı İş Kanunu'nun 24/I-a bendi uyarınca, işçinin sağlığı veya hayatı için tehlike oluşturan bir durumun varlığı hâlinde, işçi iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedebilir. Bu durumda işçi kıdem tazminatına hak kazanır.
Çalışmaktan kaçınma hakkı: 6331 sayılı Kanun'un 13. maddesinin 3. fıkrası uyarınca ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalan çalışan, gerekli önlemler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınma hakkına sahiptir. Bu süreçte işveren, çalışana ücret ve diğer haklarını eksiksiz ödemeye devam etmekle yükümlüdür.
İdari yaptırımlar: İşverenin İSG yükümlülüklerini ihlal etmesi durumunda, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çeşitli idari para cezaları uygulanır. Örneğin; risk değerlendirmesi yapmamak, uzman görevlendirmemek, sağlık muayenelerini ihmal etmek gibi eylemlerin her biri için ayrı ayrı ve ciddi miktarlarda cezalar öngörülmüştür. Bu cezalar her yıl yeniden değerleme oranında artırılmaktadır. 2025 yılı itibarıyla, örneğin 50'den az çalışanı olan işyerlerinde iş güvenliği uzmanı görevlendirmemenin cezası 88.663 TL'dir.
İşin durdurulması: Hayati tehlike oluşturan bir durumun varlığı hâlinde iş müfettişleri, işin bir bölümünü ya da tamamını durdurma yetkisine sahiptir.
Cezai sorumluluk: İşverenin gözetme borcuna aykırı davranışı sonucu iş kazası veya meslek hastalığı meydana gelirse, Türk Ceza Kanunu çerçevesinde taksirle yaralama (TCK m.89) veya taksirle ölüme neden olma (TCK m.85) suçları yönünden cezai sorumluluğu gündeme gelir.
Hukuki (tazminat) sorumluluk: İş kazası ya da meslek hastalığı hâlinde işveren, işçiye veya hak sahiplerine tazminat ödemek zorunda kalabilir.
SGK rücu davası: Sosyal Güvenlik Kurumu, iş kazası geçiren işçiye yaptığı ödemeleri, kusurlu işverene rücu ederek geri isteyebilir.

Detaylı bilgi ve danışmanlık için iletişim sekmesinden iletişime geçebilirsiniz.